Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin tarixi, inkişaf mərhələləri və müasir gücü

Giriş: Tarixin güc üzərində qurduğu gün

Hər bir xalqın tarixində ordu – təkcə silah daşıyan struktur deyil, milli kimliyin, suverenliyin və dövlətçiliyin təməl dayağıdır. Azərbaycan xalqı da öz müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda əsrlərlə mübarizə aparmış, ordusunu isə bu mübarizənin əsas sütunu kimi formalaşdırmışdır. 26 iyun tarixi isə bu prosesin simvoluna çevrilmişdir – Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranma günü!

Tarixi keçmiş: Cümhuriyyət ordusundan müasir orduya

1918 – Milli Ordunun təməli

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin 26 iyun 1918-ci il tarixli qərarı ilə “Azərbaycan Milli Ordusu” yaradıldı. Bu, türklərin Cənubi Qafqazda yaratdığı ilk müstəqil və rəsmi hərbi qurum idi. Ordunun formalaşdırılması Osmanlı dövləti ilə birgə həyata keçirilmiş, Nuru Paşanın rəhbərliyi ilə Qafqaz İslam Ordusu Bakının azad edilməsində həlledici rol oynamışdır.

Sovet dövründə ordu var idi, amma azərbaycanlı deyildi

1920-ci ildə Cümhuriyyət devrildikdən sonra Azərbaycanın müstəqil ordusu ləğv olundu. SSRİ dövründə azərbaycanlı zabitlər Sovet Ordusunun tərkibində xidmət etsə də, milli hərbi iradə və komandanlıq suverenliyi mövcud deyildi. Bu dövrdə yetişmiş zabitlər – Həzi Aslanov kimi generallar – Sovet ideologiyasına tabe idilər.

Yenidən doğuluş: Müstəqillik və ordu quruculuğu

1991 – Qarabağ müharibəsi fonunda ordu ehtiyacı

SSRİ-nin süqutundan sonra Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və silahlı hücumları, müstəqil Azərbaycan dövlətini qısa zamanda mütəşəkkil ordu yaratmağa vadar etdi. 1991-ci ilin oktyabrında "Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri haqqında" qanun qəbul olundu. Lakin daxili siyasi qeyri-sabitlik, komanda strukturlarının zəifliyi və təcrübəsizlik səbəbindən ordu real güc kimi tam formalaşa bilmədi.

1993 – Heydər Əliyev və ordu quruculuğunda dönüş nöqtəsi

1990-cı illərin əvvəlləri Azərbaycan üçün təkcə müstəqillik dövrünün başlanğıcı deyil, həm də ciddi böhranlar və təhlükələrlə dolu bir zamana çevrilmişdi. Ermənistanın açıq hərbi təcavüzü nəticəsində Qarabağda genişmiqyaslı döyüşlər gedirdi, ölkənin ərazi bütövlüyü pozulmuşdu. Eyni zamanda Azərbaycanın daxilində siyasi xaos, silahlı dəstələrin özbaşınalığı, regionlarda parçalanma meyilləri və komanda çatışmazlığı mövcud idi. Belə bir zamanda ölkənin ordu sistemi dağınıq, nəzarətsiz və koordinasiyasız vəziyyətdə idi.

Ordu yox, silahlı dəstələr sistemi

1991–1993-cü illərdə Azərbaycanda ordu adına əsasən könüllü batalyonlar və bəzən müstəqil fəaliyyət göstərən silahlı birləşmələr mövcud idi. Bu strukturlar vahid komandanlığa tabe deyildi, bir çox hallarda lokal maraqlara və siyasi qüvvələrə bağlı idilər. Bu isə:

•          Cəbhədə nizam-intizamın pozulmasına;

•          Əsgər ruhunun zəifləməsinə;

•          Ordunun peşəkar struktur kimi formalaşmamasına gətirib çıxarırdı.

Bu dövrün ən faciəvi nəticələrindən biri də 1993-cü ilin yazında cəbhədə ardıcıl məğlubiyyətlər və ölkə daxilində silahlı qiyamların başlaması idi.

1993-cü ilin dönüşü – Heydər Əliyev xalqın çağırışı ilə yenidən hakimiyyətdə

Xalqın təkidli tələbi ilə 1993-cü ilin iyun ayında Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdı. Bu qayıdış təkcə siyasi sabitliyin bərpası deyil, Azərbaycan Ordusunun dövlət strukturu kimi formalaşdırılması baxımından da dönüş nöqtəsi oldu.

Heydər Əliyev başa düşürdü ki, dövlətçiliyin əsas dayaqlarından biri güclü və peşəkar ordudur. Onun rəhbərliyi ilə bir sıra konseptual, hüquqi və struktur islahatları həyata keçirildi.

Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi əsas ordu islahatları:

1. Orduya mərkəzləşdirilmiş komandanlıq sistemi gətirildi

•          Müdafiə Nazirliyi və Baş Qərargah tam hüquqlu idarəetmə funksiyasına malik oldu.

•          Əməliyyat bölgələri üzrə vahid komanda strukturu yaradıldı.

•          Yerli silahlı dəstələr buraxıldı, onların əvəzinə nizami hərbi hissələr formalaşdırıldı.

2. Ordu apolitikləşdirildi

Heydər Əliyev Silahlı Qüvvələrin siyasətdən tam kənarlaşdırılmasını təmin etdi. O, dəfələrlə bəyan edirdi:

“Ordu yalnız dövlətin və xalqın ordusudur. Heç bir siyasi qrupun və maraq dairəsinin təsirində ola bilməz.”

Bu prinsip 1990-cı illərin qarmaqarışıq siyasi mənzərəsində ordunun stabil saxlanmasını təmin etdi.

3. Hərbi təhsil və zabit hazırlığı sistemi quruldu

•          Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey yenidən təşkil olundu və ölkənin əsas zabit mənbəyinə çevrildi.

•          Türkiyə ilə hərbi təhsil əməkdaşlığı genişləndi. Gənc azərbaycanlı zabitlər NATO standartlarına uyğun təhsil almağa başladılar.

•          Ordu içində peşəkarlıq və intizam prinsipi gücləndirildi.

4. Silahlanma və təchizat sahəsində əsaslı dəyişikliklər edildi

•          Ordunun maddi-texniki bazası gücləndirildi.

•          Müdafiə sənayesinin əsasları qoyuldu.

•          Beynəlxalq hərbi əməkdaşlıqlara əsaslanan təchizat xətti quruldu.

Heydər Əliyev – orduya strateji baxış sahibi lider

Heydər Əliyev ordunu yalnız hərbi qurum deyil, dövlətin varlığının və siyasi iradəsinin qoruyucusu kimi qiymətləndirirdi. O, silahlı qüvvələrə dövlətin suverenliyinin təməl daşı kimi baxırdı.

Onun strateji baxışı bu idi:

•          Qalib gəlmək üçün ordu sadəcə güclü deyil, həm də təlimli, tərbiyəli, ideoloji cəhətdən milli olmalıdır.

•          Azərbaycan Ordusu yalnız müdafiə üçün deyil, eyni zamanda geosiyasi balansı qoruyan, düşməni çəkindirən və millətin qürurunu daşıyan gücdür.

Təsiri bu günə qədər uzanır

1993-cü ildən başlayan bu hərbi dövlət quruculuğu prosesi 2000-ci illərdə Prezident İlham Əliyev tərəfindən müasir və qalib ordu modelinə transformasiya olundu. Bu gün 44 günlük Vətən Müharibəsində qazanılmış şanlı Zəfərin təməlində məhz Heydər Əliyevin qurduğu ordu idarəetmə modeli və milli ruhun bərpası dayanır.

Müasir mərhələ: Qalib ordunun doğuluşu

2010-cu illər – Orduda islahatlar və müasirləşmə

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu son 15-20 ildə ciddi islahatlardan keçdi:

•          Müdafiə sənayesinin inkişafı və yerli silah istehsalı;

•          NATO sisteminə inteqrasiya olunmuş hərbi təlimlər;

•          Türkiyə ilə birgə hərbi əməkdaşlıq və təlim proqramları;

•          Peşəkar ordu modeli və çağırışçı sisteminin təkmilləşdirilməsi;

•          Aviasiya, artilleriya və kəşfiyyat güclərinin modernləşdirilməsi.

2020 – 44 Günlük Zəfər Müharibəsi

Azərbaycan Ordusu öz tarixinin və bütövlükdə müasir türk dünyasının ən parlaq hərbi uğuruna 2020-ci ildə imza atdı. 27 sentyabrda başlanan İkinci Qarabağ Müharibəsi 44 gün sonra – 10 noyabr 2020-ci ildə Ermənistanın təslim aktı imzalaması ilə başa çatdı.

Bu Zəfər:

•          Azərbaycan əsgərinin rəşadətini,

•          Hərbi rəhbərliyin peşəkarlığını,

•          Ordunun texnoloji gücünü,

•          Xalq-ordu birliyinin sarsılmazlığını nümayiş etdirdi.

Azərbaycan Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev qeyd edirdi:

"Biz bu müharibəni təkcə güclü ordu ilə yox, güclü iradə ilə, güclü xalqla və güclü rəhbərliklə qazandıq."

Geosiyasi və regional güc mərkəzi

Bugünkü Azərbaycan Ordusu:

•          Qafqazın ən güclü ordusu,

•          İslam dünyasının nümunəvi hərbi strukturlarından biri,

•          Türk Dövlətləri Təşkilatının strateji sütunlarından biridir.

Azərbaycan artıq təkcə öz sərhədlərini yox, həm də regional sabitliyi qoruyan hərbi-siyasi gücdür. Bu ordu Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artırır, dövlətin təhlükəsizlik zolağını genişləndirir.

Ordu və xalq – bir yumruq kimi

Azərbaycan Ordusunun ən mühüm fərqi – onun xalqın içindən çıxmış ordu olmasıdır. Hər bir azərbaycanlı bu ordu ilə qürur duyur, ona etibar edir və öz gələcəyini bu qüvvənin ətrafında qoruyur. Ordu ilə xalq arasında ruhani bağ yaranıb – bu bağ Qarabağ Zəfəri ilə daha da möhkəmlənib.

Nəticə: 26 İyun – sadəcə tarix deyil, ruhdur

Hər il 26 iyun tarixi təkcə rəsmi bayram kimi deyil, ordunun şərəf və qürur günü kimi qeyd olunur. Bu gün Azərbaycanın müstəqil, güclü, modern və qalib ordusunun mövcudluğunun rəmzidir. Hər bir azərbaycanlının qəlbində bu gün qürur, minnətdarlıq və vətən sevgisinin çağlayan günüdür.

Yaşasın Azərbaycan Ordusu!

Yaşasın Qalib Azərbaycan!

Bayram Xudayarov,

YAP Hacıqabul rayon təşkilatının fəalı.