20-ci əsrin əvvəllərində və sonunda Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra qaçqınlar məsələsi aktual problemə çevrildi. Hər iki dövrdə bu məsələnin kökündə Ermənistanın azərbaycanlı əhaliyə qarşı apardığı etnik təmizləmə və işğalçılıq siyasəti dayanır. Sovet Ermənistanı hökumətinin 1988-ci ildə yaranmış tarixi şəraitdən istifadə edərək Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ilhaq etmək qərarı əvvəlcə yerli azərbaycanlıların öz ata-baba yurdlarından qovulmasına, daha sonra isə Dağlıq Qarabağın və ətraf ərazilərinin  işğalına səbəb oldu.

XX əsrin tarixinə ən dağıdıcı münaqişələrdən biri kimi daxil olan Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ müharibəsi nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb. Ölkənin 62 şəhər və məhəlləsində yerləşən 1600-dən çox sıx dolu sığınacaqdan bu insanları müvəqqəti yerləşdirmək tələb olunurdu.

Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına silahlı təcavüzü nəticəsində öz yurd-yuvasından məcburi köçkün düşənlərin taleyi, onların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması, sosial dəstək verilməsi daim dövlətin diqqət mərkəzindədir. Son illər bu istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar atılıb, o cümlədən çoxsaylı humanitar layihələr həyata keçirilib, on minlərlə ailə üçün yeni qəsəbələr salınıb, müxtəlif şəhərlərdə qaçqın və məcburi köçkünlər üçün müasir evlər və mənzillər tikilib.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nda nəzərdə tutulmuş layihələr həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu respublikamızın müxtəlif şəhər və rayonlarında 47 qaçqın və məcburi köçkün ailəsi icmasının tikintisini maliyyələşdirmişdir. Belə kəndlərdə 100-dən artıq məktəb, çoxlu poliklinikalar, mədəniyyət müəssisələri, lazımi infrastruktur yaradılmışdır. 70 000 qaçqın və məcburi köçkün olan digər həmvətənlərimiz yeni salınmış qəsəbələrə köçmüşlər.

Qaçqınların və məcburi köçkünlərin hüquqi statusu məsələsi həm Azərbaycan Respublikasında, həm də bütün dünyada aktuallaşan məsələdir. Cəmiyyətdə baş verən güclü sosial-iqtisadi dəyişikliklər və qlobal miqyasda dövlət siyasətinin yenidən qurulması bunun iki səbəbidir. Azərbaycan Respublikası həmçinin qaçqınların və məcburi köçkünlərin statusu ilə bağlı bir sıra beynəlxalq müqavilələri ratifikasiya etmişdir ki, bu da daxili qanunvericiliyə dəyişikliklərlə nəticələnmişdir. Qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həllini daim diqqət mərkəzində saxlayan Prezident İlham Əliyevin qəbul etdiyi qərarlar sayəsində acınacaqlı şəraitdə yaşayan soydaşlarımızın çadır həyatına son qoyulub. Onlar müasir standartlara uyğun, tam infrastruktura malik yeni qəsəbələrə köçürülüb. Bu yaxınlarda tamamilə yeni bir görüntü inkişaf etdi. Ali Baş Komandan Müzəffər ev-eşiyini itirmiş soydaşlarımızın işğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıtması üçün möhkəm zəmin yaradır. Ona görə də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sürətlə tikinti və bərpa işləri başa çatdıqda, soydaşlarımız 30 illik qaçqın statusunun ağır yükündən və öz yurd-yuvasını məcburi şəkildə tərk etmək məcburiyyətində qalanlardan azad olacaqlar. Təbii ki, Qarabağa və ətraf rayonlara qayıdış İkinci Qarabağ Müharibəsində Qələbədən sonra çox böyük ictimai-siyasi və iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən prosesə çevrildi. Bunun nəticəsidir ki, Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, Böyük Qayıdış əlamətdar hadisədir. Xatırladaq ki, Böyük Qayıdış “ağıllı icmaların” inkişafını, hava limanlarını, zədələnmiş şəhər və strukturların təmirini əhatə edir. Qarabağın dəfələrlə bərpası prosesi hələ də davam edir. Azad edilmiş ərazilərdə əhəmiyyətli inkişaf və təmir layihələrinin sürəti hər gün artır. Biz artıq ata-baba yurdlarımıza Böyük Qayıdışa başlanılıb. Qeyd etmək lazımdır ki, kəndlərimiz ermənilər tərəfindən dağıdılıb, xarabalığa çevrilib, ona görə də vurğulamaq lazımdır ki, həmin icmaların bərpası ən müasir tikinti texnikası ilə aparılır. Tarixi şəhərimiz Şuşada başa çatdırılan təmir və abadlıq layihələri kimin kimin olduğunu bütün dünyaya açıq nümayiş etdirir. Prezident İlham Əliyevin göstərişi və birbaşa nəzarəti ilə işğaldan azad edilən rayonlarda Böyük Qayıdış istiqamətində bütün zəruri addımlar atılır. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi dövlətimizin başçısının tapşırıqlarını yerinə yetirərək Böyük Qayıdışın mühüm tərkib hissəsi olan repatriasiya və reinteqrasiya prosesinin səmərəliliyini təmin etmək üçün lazımi addımlar atır.

Cənab İlham Əliyevin Əlcəzairdə səfərdə olarkən 31-ci Zirvə toplantısında dediyi kimi: “İndi isə biz şəhər və kəndlərimizi bərpa edirik. Biz “Böyük Qayıdış” adlanan proqramın icrasına başlamışıq. Biz bunu öz resurslarımız hesabına edirik. Əfsuslar olsun ki, beynəlxalq donor təşkilatları bizə bu işdə yardım etmirlər. Biz özümüz bunu edirik. Biz bu işləri özümüz görürük. Biz torpaqlarımızı özümüz bərpa edəcəyik və artıq proses gedir. Biz Ərəb Dövlətləri Liqasının üzv dövlətlərindən olan qardaşlarımızdan yenə həmrəylik görürük, beynəlxalq təsisatlarda dəstək görürük və buna görə çox minnətdarıq. Ərəb Dövlətləri Liqasına qardaş ölkə Azərbaycanın Prezidenti, Qoşulmama Hərəkatının Sədri olaraq mən sizi bir daha əmin etmək istəyirəm ki, biz həmrəyliyimizi, birliyimizi daha da möhkəmləndirmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik.”.

Baloğlan Ağamalıyev,

YAP Neftçala rayon təşkilatının veteran üzvü, Şəhid atası